Wyspa Wielkanocna: Ciekawostki, Teorie i Historia

Pisze Pati Szcześniak, przewodniczka po Chile i Patagonii

Jeśli są na świecie jeszcze takie miejsca, które spędzają sen z powiek naukowcom, badaczom czy poszukiwaczom przygód, bez wątpienia jest to Wyspa Wielkanocna. 

Położenie geograficzne wyspy i jej ekstremalna izolacja, a także skomplikowana historia sprawiły, że do dziś miejsce to jest uznawane za najbardziej tajemnicze na świecie. Tym samym niezwykłe dziedzictwo kulturowe pełne wierzeń oraz znaczeń przyciągają i fascynują, nikogo nie pozostawiając obojętnym. 

 

Wyspa Wielkanocna – jedna wyspa, wiele twarzy.

Zanim zagłębimy się w sekrety, mity i niezwykłe teorie, które na przestrzeni wieków zdołały okryć wyspę peleryną egzotyki i tajemniczości, rozpocznijmy naszą podróż od rozwiania wątpliwości dotyczących jej nazwy. 

Bez wątpienia ta najbardziej powszechna to Wyspa Wielkanocna (hiszp. Isla de Pascua).

Jest ona owocem wyprawy holenderskiego podróżnika Jacoba Roggeveena, który w poszukiwaniu Terra Australis przypadkowo natknął się na leżącą pośrodku Oceanu Spokojnego nieznaną wyspę. Ponieważ miało to miejsce w Niedzielę Wielkanocną, 5 kwietnia 1722 roku, kapitan nadał jej nazwę od dnia swego przybycia. To wówczas nastąpił również pierwszy kontakt mieszkańców wyspy z Europejczykami. 

Kolejna często spotykana nazwa wyspy nadana przez żeglarzy z Tahiti w XIX wieku to Rapa Nui. Niezależnie od obcego pochodzenia, to właśnie ta nazwa została zaakceptowana przez mieszkańców, i to przez nich jest dziś najczęściej używana. Rapa Nui ma jednak dużo szersze znaczenie, odnosząc się także do rdzennej ludności, kultury czy języka. 

Na koniec, najciekawsza, ale i również najbardziej kontrowersyjna nazwa wyspy, gdyż związana z wierzeniami mieszkańców, dotyczącymi odkrycia i kolonizacji wyspy. Zgodnie z ustną tradycją pierwszymi osadnikami byli przybysze z Polinezji, pod wodzą króla Hotu Matu’a, który widząc ogromną pustkę dookoła wyspy, okrzyknął ją Te Pito o Te Henua, czyli Pępkiem Świata. 

Tajemnice Wyspy Wielkanocnej

Jeśli sprawę nazewnictwa wyspy mamy już jasną, przejdźmy do niejasność. Jakie tajemnice skrywa za sobą Rapa Nui, skąd się one biorą i dlaczego nadal tak mało wiemy o tym fascynującym zakątku świata?

Do największych zagadek w historii należy ta dotycząca słynnych posągów, zwanych moai, będących największą ikoną wyspy.

Lista pytań i wątpliwości nie ma tak naprawdę końca, a wyczerpujące hipotezy czy teorie, wielokrotnie poddawane próbom czy testom, do dziś nie stanowią żadnej powszechnie akceptowalnej odpowiedzi. Zaczynając od – wydawałoby się tak prostej rzeczy – jak policzenie wszystkich znajdujących się na powierzchni wyspy moai, po ich genezę, sposoby rzeźbienia, transportu, czy powodów zaprzestania, a nawet niszczenia dotychczasowej pracy  i kultu.

Naukowcy są bowiem zgodni co do jednego. Przez wieki wiara religijna czczenia przodków i oddawania im hołdu, była centrum życia mieszkańców wyspy, co przejawiało się w budowie ahu, czyli ceremonialnych platform, rzeźbieniu moai czy innych artystycznych formach wyrazu. Po śmierci ważnej dla wioski osoby, najcześciej przywódcy klanu, zamawiano statuę, która stanowiła reprezentację zmarłego i według wierzeń, miała zdolność objąć duchową mocą swoją wioskę i chronić ją przed złem. Dlatego też gotowy już posąg transportowano na terytorium poszczególnego klanu, skąd pochodził zmarły, i ustawiano go  twarzą do wewnątrz wyspy, bo to stamtąd pochodzić miało największe niebezpieczeństwo. 

Ile posągów jest na Wyspie Wielkanocnej?

Szacuje się, że na wyspie znajduje się około 1000 posągów moai, jednak dokładna liczba jest trudna do ustalenia.

Jak liczyć bowiem moai, które uległy zniszczeniu i ich głowy oddzielone są od torsu, bądź moai, które wciąż tkwią niedokończone w Rano Raraku, kraterze wulkanu, gdzie wykuwano posągi? Wiele z nich wciąż ukrytych jest pod ziemią, bądź znajduje się na prywatnych terenach, co jeszcze bardziej utrudnia sprawę. 

 

Równie trudny do ustalenia jest sposób, w jaki transportowano moai z kamieniołomu do poszczególnej wioski. Ich średnia wysokość to około 4,5 metra, a przeciętna waga to ponad 5 ton. Ale istnieją również takie giganty, które mierzą ponad 15 metrów, ich waga sięga ponad 100 ton, a ulokowane są na drugim końcu wyspy.

Jak stawiano i przenoszono posągi na Wyspie Wielkanocnej?

Zgodnie z wierzeniami Rapanui, nie ma żadnej tajemnicy i istnieje prosta odpowiedź: maná, boska moc sprawiała, że posągi ​​chodziły lub latały. Serię eksperymentów przeprowadzili Terry Hunt, Carl Lipo i Sergio Rapu, stawiając hipotezę, że moai przenoszone były w pozycji pionowej wyłącznie siłą ludzkich rąk, za pomocą lin z trzech różnych stron, tworząc ruch huśtawkowy. Pavel Pavel wiele lat wcześniej przeprowadził podobny eksperyment na stworzonym przez siebie moai. Posłużył się jednak dwoma linami. Jedną przymocowaną do głowy, drugą do podstawy, które ciągnięte na przemian, kołysały statuę z boku na bok. Wraz z Thorem Heyerdahlem udało się kilka lat później przetestować teorię na oryginalnych statuach. Jo Anne Van Tilburg z kolei twierdziła, że posągi transportowano w pozycji leżącej, układając je na drewnianych belkach, tworzących coś w rodzaju drabiny. A to tylko jedna z wielu tajemnic, które skrywa Wyspa Wielkanocna…

 

Trudna historia: Wyspa Wielkanocna

Dlaczego zatem tak mało wiemy i tak trudno jest odpowiedzieć na wiszące od wielu lat w powietrzu pytania na temat kultury Rapanui?

Do głównych powodów należy ogromny spadek rodzimej populacji w drugiej połowie XIX wieku.  Z tym związany jest zanik kultury i tradycji. Wpłynęły na to wojny wewnętrzne między klanami, masowy wywóz ludności przez peruwiańskich przemytników niewolników, a także przywiezienie przez obcokrajowców nieznanych dotąd chorób. Nie należy zapomnieć również o przymusowej chrystianizacji ludności Rapa Nui. Wiązało się to z zakazem kultu tradycji i rytuałów oraz drastyczną wręcz zmianą wierzeń, oraz prowadzona po aneksji w 1888 roku polityka chilijska i zakaz używania rodzimego języka. Do tej pory zresztą nikt nie jest w stanie rozszyfrować skryptu Rongo Rongo, czyli rodzimego pisma Rapanui. Pozostało tylko 27 oryginalnych dzieł, które znajdują się w różnych muzeach na całym świecie, co niestety utrudnia badania. Jeśli chodzi natomiast o posągi moai, warunki klimatyczne panujące na wyspie są niezwykle niekorzystne. Zniszczenia spowodowane kwaśnymi deszczami, słoną bryzą i silnymi wiatrami są niestety nieodwracalne. Ich ochrona i konserwacja, jest dziś niezwykle ważna, dlatego też większa część wyspy należy do Parku Narodowego Rapa Nui, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa, jako świadectwo unikalnego zjawiska kulturowego.  

Teorie na temat Wyspy Wielkanocnej

Który z badaczy ma rację i która teoria jest prawdziwa? Być może wszystkie, być może żadna. Może tak jak twierdzi kontrowersyjny badacz Erich Von Däniken, to przybysze z innej planety dostarczali mieszkańcom specjalne narzędzia, które pozwoliły im wyrzeźbić moai, i z łatwością pomogły przenieść posągi. Narzędzia te zgodnie z teorią, gdy przestały być używane, zardzewiały i zostały wyrzucone do morza, nie pozostawiając po sobie śladu. Podobnie jak gigantyczne słonie będące częścią innej teorii, które rzekomo po wykonaniu pracy transportowej rzuciły się do morza i ślad po nich zaginął. 

Niezależnie od wszystkiego, odwiedzając wyspę, poznając jej historię, sekrety, wierzenia czy tradycje, nie da się uniknąć rosnącego poczucia fascynacji. Kwintesencją stają się próby rozwinięcia własnych teorii.

Czy to spacerując po spokojnym miasteczku Hanga Roa, wspinając się na wulkan Terevaka, poznając miejsce rytuału Tangata Manu, czy oglądając zachód słońca przy Ahu Tahai. To co, gotowi na podróż?

 

 

Autor artykułu: Pati Szcześniak, przewodniczka po Chile i Patagonii

Z wykształcenia psycholog, z zamiłowania podróżniczka. Prywatnie wielbicielka gór, biegania i ekspedycji, a także poznawania nowych kultur oraz smakowania świata.